Xyanua là gì ?
Cyanide hay xyanua (tên Tiếng Việt bắt nguồn từ Tiếng Pháp cyanure) là một hợp chất hóa học có chứa nhóm cyano (C≡N), bao gồm một nguyên tử carbon liên kết ba với một nguyên tử nitơ.
Chỉ cần 50mg – 200mg xyanua hoặc hít phải 0,2% khí xyanua, có thể khiến một người trưởng thành tử vong.
Theo thông tin từ Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC), Xyanua là một hóa chất cực mạnh, có thể gây nguy hiểm đến tính mạng kể cả ở nhiều dạng hợp chất khác nhau. Xyanua có thể tồn tại ở thể khí không màu như hydro xyanua (HCN), xyanua clorua (CNCl) hoặc dạng tinh thể như kali xyanua (KCN), natri xyanua (NaCN).
Tiếp xúc với một lượng lớn cyanide có thể gây tổn hại cho não và tim mạch, nếu tiếp xúc ở liều lượng thấp có thể gây những hậu quả như khó thở, đau tim, nôn mửa, thay đổi máu, đau đầu, làm rộng tuyến giáp. Chỉ cần 50–200 mg cyanide hoặc hít phải 0,2% khí cyanide, có thể giết chết ngay lập tức một người trưởng thành.
Nguyên nhân nhiễm độc Xyanua
Nhiễm độc xyanua có thể xảy ra do một số nguyên nhân chính, bao gồm:
Hít phải khí xyanua: Xyanua có thể có trong khí thải từ các ngành công nghiệp hoặc trong môi trường bị ô nhiễm. Hít phải khí xyanua, chẳng hạn như trong các vụ cháy nơi có vật liệu chứa xyanua, có thể gây nhiễm độc.
Tiếp xúc với hóa chất chứa xyanua: Xyanua được sử dụng trong một số ngành công nghiệp, như khai thác vàng và sản xuất hóa chất. Sự tiếp xúc với các hóa chất này, đặc biệt là khi không có biện pháp bảo vệ thích hợp, có thể dẫn đến nhiễm độc.
Nghề nghiệp: Những người làm việc trong các ngành công nghiệp sử dụng xyanua, chẳng hạn như ngành khai thác vàng hoặc sản xuất hóa chất, có nguy cơ cao hơn nếu không tuân thủ các biện pháp an toàn.
Xyanua trong thực phẩm:
– Trong củ măng tươi chứa xyanua. Nguyên nhân ngộ độc do sử dụng măng tươi không qua quá trình ngâm luộc hoặc uống nước luộc măng.
– Hạt cây họ đào (Prunus): Các loại hạt từ cây họ đào như hạt táo, hạt đào, hạt mận có chứa hợp chất cyanogenic glycosides, có thể chuyển hóa thành xyanua khi tiêu hóa. Đặc biệt, nếu tiêu thụ một lượng lớn hoặc hạt chưa được chế biến kỹ, nguy cơ nhiễm độc có thể cao hơn.
– Hạt hạnh nhân đắng: Hạt hạnh nhân đắng chứa một lượng cao cyanogenic glycosides. Nếu tiêu thụ quá nhiều, hoặc nếu không qua chế biến đúng cách, chúng có thể gây ngộ độc xyanua.
– Củ sắn: (manioc hoặc yuca) chứa cyanogenic glycosides, đặc biệt là trong phần vỏ và các bộ phận chưa qua chế biến. Nếu không chế biến đúng cách, chẳng hạn như không nấu chín hoặc không loại bỏ các phần có chứa độc tố, nguy cơ nhiễm độc xyanua rất cao.
– Hạt lúa mạch đắng: Cũng chứa cyanogenic glycosides, nên tiêu thụ không chế biến có thể dẫn đến nhiễm độc xyanua.
Dấu hiện ngộ độc Xyanua
Triệu chứng của ngộ độc xyanua có thể tiến triển nhanh và nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời. Dưới đây là quá trình diễn biến của ngộ độc xyanua và các triệu chứng liên quan:
Giai đoạn đầu:
– Lo lắng và kích động: Nạn nhân có thể cảm thấy lo lắng, kích động, hoặc bồn chồn.
– Thở nhanh: Hơi thở có thể trở nên nhanh và sâu.
– Lú lẫn và chóng mặt: Nạn nhân có thể cảm thấy lú lẫn, mất phương hướng, hoặc chóng mặt.
Giai đoạn giữa:
– Co giật: Co giật có thể xảy ra do ảnh hưởng của xyanua đến hệ thần kinh.
– Khó thở: Xyanua ảnh hưởng đến khả năng sử dụng oxy của cơ thể, dẫn đến khó thở.
– Tụt huyết áp: Huyết áp có thể giảm, gây cảm giác yếu và mệt mỏi.
– Giảm thông khí: Khả năng thở và trao đổi khí của phổi giảm, dẫn đến giảm lượng oxy trong máu.
Giai đoạn nặng:
– Giảm trương lực cơ: Cơ bắp trở nên yếu và giảm trương lực.
– Mất phản xạ: Nạn nhân có thể mất phản xạ cơ bản như phản xạ nôn hoặc phản xạ co giật.
– Trụy tim mạch: Các chức năng tim mạch có thể bị suy giảm nghiêm trọng, dẫn đến trụy tim mạch.
– Hạ ôxy trong máu: Nồng độ oxy trong máu giảm nghiêm trọng, gây ra tình trạng thiếu oxy toàn thân.
– Nếu không được điều trị kịp thời trong vòng hai giờ, tình trạng thiếu oxy và rối loạn chức năng nội tạng có thể dẫn đến tử vong.
Sơ cứu tạm thời khi ngộ độc Xyanua
Khi nghi ngờ ngộ độc xyanua, thực hiện các bước sơ cứu tạm thời sau:
– Di chuyển nạn nhân ra khỏi khu vực ô nhiễm.
– Cung cấp oxi: Đưa nạn nhân đến nơi thoáng khí hoặc dùng mặt nạ oxy nếu có thể.
– Đảm bảo đường thở: Đặt nạn nhân nằm nghiêng nếu mất ý thức và thực hiện hồi sức hô hấp nếu cần.
– Kích thích nôn (chỉ khi tỉnh táo): Có thể cho uống nước hoặc thuốc gây nôn nếu nạn nhân còn tỉnh táo và ngộ độc qua đường tiêu hóa.
– Gọi cấp cứu ngay lập tức: Thông báo tình trạng nạn nhân và triệu chứng cho dịch vụ cấp cứu.
Các biện pháp này hỗ trợ tạm thời trước khi có sự can thiệp y tế chuyên nghiệp.
